ttt
Tiếng Pháp chỉ dính một chút là lấy đầu ngón tay chọt vào phiếm. Tiếng Việt nếu theo Tàu là đả tự, người đánh máy chữ là đả tự viên. Người Pháp dùng thêm chữ “frappe” cho nên Việt mình vừa lòng Tây và Tàu trong chữ đánh máy chữ. Frappe là một lần gõ chữ làm cho búa đánh vào trục; lỗi đánh máy chữ là faute de frappe. Máy chữ có cơ hành gần như dương cầm: tay bấm phiếm, phiếm chuyển qua búa, búa đánh vào dây. Do đó thiết nghĩ phiếm chữ và phiếm piano đều gọi là keyboard. Nhưng sử dụng phiếm piano là keyboardist khác với typist. Búa đánh vào ruy bang (ruban) in chữ lên giấy và ấn thêm vào các lớp giấy than thành phó bản. Ruban xưa kia bằng vải, nửa trên màu đen hay xanh nửa kia đỏ; có nút thay đổi nhưng chỉ có ở bản chính. Bản chính từ ruban có giá trị duy nhất trong các khế ước vì ruban có dầu và không tẩy được. Ruban chạy cuốn qua trục, đổi qua đổi về. Các bản giấy than có tính cách thông tri; người nhận chính sẽ nhận bản bằng ruban. Bản giấy than gọi là carbon copy, viết tắt là CC, bây giờ trên email vẫn dùng CC. Các bàn máy đánh chữ ở VN theo phiếm của Pháp chỉ khác với Anh Mỹ là chữ A và chữ Q. QWERT / AWERT; giống như bàn phiếm computer hiện nay. Muốn tránh tình trạng “vợ đẻ và vỡ đê” thì dùng viết tay thêm dấu. Về sau có bàn phiếm tiếng Việt. Cải biến gồm hai tác động chính: thứ nhất các nút chữ không dùng trong tiếng Việt được thế bằng mẫu tự Việt: WZJF trở nên Đ. Ư. Ơ. (không nhớ rõ chữ thứ tư hoặc thành dấu kép gồm dấu mũ và hỏi hoặc ngã: tổ / ngỗng). Tác động thứ hai là đánh các dấu.
Chuyện nầy rất nhiêu khê. Nguyên tắc chính là khi đánh vào nút dấu thì trục không chạy như đánh các chữ khác, chờ đến khi có chữ mới chạy. Ví dụ muốn viết: nhỏ thì đánh n / h / dấu hỏi rồi đến o. Thói quen nầy tôi phải sửa khi dùng VNI trên computer. Các nút mang dấu nầy trước kia mang những option như @ & * rồi rút lò xo động chuyển, tùy cách của từng nơi chế biến. Năm 1962 có cuộc họp để thống nhất và gởi kết quả cho các nhà sản xuất chế biến trước khi nhập cảng vào VN. Thập niên 1970, xuất hiện bàn máy chữ điện; bàn tay chỉ đụng nút thì búa tự động đánh chữ. Nhưng khó hiểu nhất là sáng kiến của IBM, các mẫu tự và dấu bao quanh một quả cầu; quả cầu có thể thay đổi theo kiểu chữ (selectric). Khó hiểu là các mẫu tự có thể ở rất xa nhau như nửa quả đất mà không cản trở tốc độ. Đó là điện; khác với điện tử. Cả IBM và Canon Nhật chế tạo máy đánh chữ điện tử; tôi có dùng máy của Nhật Brother; các mẫu tự xếp trên một cái dĩa gọi là “daisy wheel” thay đổi kiểu chữ.
Ruban bằng giấy xài một lần, có thêm ruban xóa chỗ sai; ruban nầy không có dầu như xưa. Cái máy rất rẻ, chưa được một trăm đô nhưng đánh chừng bảy trang đã phải mua ruban mới mất 7 đô. 2012 Brother sản xuất máy cuối cùng. Ngày nay Amazon vẫn bán đủ thứ có lẽ tồn kho. Nói tới bàn máy chữ thì phải nói đến roneo. Roneo in thành nhiều bản từ tờ giấy sáp (stencil). Stencil nguyên gốc là một tấm kim loại, gỗ khoét chữ khoét hình để thổi sơn lên để lại dấu tích mình muốn. Stencil tạm hiểu như một tấm tơ thưa và phủ lên trên bởi một lớp sáp. Bỏ lên bàn máy và đánh như thường nhưng không có ruban, chữ trên các búa ấn lên sáp tạo thành những khe để mực đi qua như stencil cổ.
Không đánh mạnh quá để không lấy mất phần xơ, ví dụ chữ O không thành một chấm đen lớn; ngược lại phải dùng bàn chải chùi sạch sáp trên các búa. Muốn ký, vẽ thì dùng cây bút sắt làm mất lớp sáp. Roneo đầu tiên là nhãn hiệu của một máy in quay tay ghép từ hai chữ rotary và neostyle; về sau thành danh từ chung. Các tiệm in roneo thịnh hành vì in ấn dễ dàng với số lượng nhỏ như các luận án ra trường; học sinh các lớp làm các đặc san lưu niệm; Hướng Đạo, Phật Tử làm nội san.
Nhưng roneo là một miếng mồi ngon khó kiếm: nếu bạn được phép một giáo sư cho in các bài giảng. Nhất là trường luật, cứ mua cua (cours) học cuối năm đi thi. Kỹ nghệ nầy cho thấy các thầy không bao giờ soạn bài mới, tìm tòi, hay cập nhật hóa, cứ vậy mà in./- Hết.
No comments:
Post a Comment